Para entender
mellor o que está a aconteceren na Europa periférica hai que, por unha parte, retroceder
algúns anos ata o proceso de construcción da unión europea (UE) –especialmente
da arquitectura financeira: a UEM- ao
tempo que coñecer as propias características macroeconómicas deses países e o
modelo de crecemento económico adoptado nos derradeiros anos.
A creación da UEM
(Unión Económica e Monetaria) tivo lugar en tres fases continuadas entre os
anos 1990 e 2002. Na primeira fase os países europeos asinantes aprobaron dúas
medidas relevantes: a liberalización completa do mercado de capitais e a
supresión das moedas nacionais que pasaron a ser substituídas por unha moeda
única común –o euro-. Na segunda fase
a decisión mais salientable foi a adopción do Pacto de Estabilidade e
Crecemento que fixou uns límites, obrigatorios para todos os países, para o
déficit público (3% do PIB) e a débeda pública (60% PIB). Na terceira, e
derradeira fase, creouse o BCE (Banco Central Europeo) encargado da política
monetaria común –tipo de cambio do euro- e da loita contra a inflación.
Por razóns que
explicarei mais adiante, aínda que a situación actual ben que o evidencia,
estes acordos foron en si mesmo un despropósito con consecuencias desastrosas
para os países europeos periféricos. Baste saber que con a creación, tal e como
tivo lugar, da UEM os países europeos da chamada “zona euro” cederon soberanía
en aspectos claves da política macroeconómica: política fiscal, monetaria e
comercial. Asemade fixaren unha mesma moeda para países con moi diferentes
balanzas de pagos, balanza fiscal e mercado laboral é, como se está vendo, un
terrible hándicap para os países menos desenvolvidos como é caso dos países
europeos periféricos.
Estes países
teñen en común o contar con importantes desequilibrios macroeconómicos que
afectan a balanza de pagos, a balanza fiscal é o mercado laboral. Grecia,
Portugal e España –Irlanda en menor medida- son países que importan mais que
exportan –con resultados negativos na balanza comercial- e que soportan unha
crecente fuga de capitais –o que desestabiliza a balanza por conta de capital-
fenómenos ambos que derivan nuns elevados
déficits das respectivas balanzas de pagos. Son tamén países que teñen unha
baixa presión fiscal –os ricos pagan pouco- e un elevado nivel de fraude o que
debilita a balanza fiscal a pesares de teren uns moi baixos gastos públicos –débiles estados de benestar-. Son tamén
países con unha baixa capacidade de aforro –baixos salarios-. Finalmente
Grecia, Portugal e España teñen elevadas taxas de desemprego nuns mercados
laborais moi precarios que frean a demanda interna.
Eses
desequilibrios macroeconómicos dificultan o crecemento económico ao tempo que
fan que estes países sexan moi vulnerables e que precisen, mais que outros
países europeos, de acudiren ao financiamento exterior sendo así víctimas
fáciles dos especuladores internacionais como se está vendo co galo da chamada
crise da débeda soberana. Estes países precisan tamén tanto de mellorar a súa
balanza comercial –exportar mais- para o que necesitan de actuar sobre o tipo
de cambio –algo que agora non poden facer por mor de pertencer a zona euro-
como de impulsar a demanda interna –o consumo- para o que deben mellorar de
forma importante a situación do mercado laboral.
Si estes
desequilibrios poden seren parcialmente soportados nas fases expansivas grazas
ao crecemento económico –como sucedeu nos anos previos a crise en España,
Grecia, Portugal e Irlanda- cando se produce unha recesión aparecen en toda a
súa dimensión polo que os gobernos nacionais precisan de dispoñer de tódalas
pancas da política económica para poder corrixilos. Algo que, como dixen, agora
non resulta posible por mor de pertencer a UEM.
Retrocedamos
agora a fase expansiva última e repasemos algúns dos piares centrais do modelo
de crecemento económico destes países xa que así chegaremos a entender mellor
algunhas das claves da situación actual. Nos anos anteriores a crise os países
europeos periféricos -maiormente os seus bancos- foron receptores de elevados
préstamos da banca europea, liderada pola banca alemana, que eran utilizados
preferentemente para financiar ben o boom inmobiliario –España, Irlanda-, a
compra de armas –Grecia: había que facer fronte ao potencial perigo otomán-, ou o déficit comercial –Portugal-. Entradas de
capital que se ben facilitaron o crecemento económico provocaron tamén que neses
países se disparara a débeda privada –unha débeda maiormente bancaria-
contraída sobre todo con bancos europeos liderados pola banca alemana. Unha
débeda privada que, por mor do seu elevado volume, pasou a converterse nun dos
principais problemas macroeconómicos –o outro é o desemprego- neses países ao
paralizala demanda. Unha débeda privada de elevado volume que explica –que non
xustifica- o comportamento da troica
(FMI, BCE, CE) con os países europeos periféricos: defende os intereses
financeiros e especulativos dos prestamistas europeos que esixen cobra-las súas
débedas con os seus xuros correspondentes.
Sen entender este
complexo panorama resulta moi, moi difícil chegar a comprenderen correctamente
o que está pasando que, como podemos ver, ven resultando un reflexo da vella
loita de clases agora a nivel europeo. A loita entre as clases de rendas medias
e baixas dos países europeos periféricos contra as clases de rendas altas tanto
dos seus países como dos países europeos centrais –liderados por Alemana-.
Clases de rendas altas que queren aproveitar a chamada “crise da débeda
soberana” provocada por elas mesmas –especialmente polos intermediarios
financeiros- para reducir ao mínimo o estado de benestar e eliminar o consenso e a negociación colectiva
nas relacións laborais nos países europeos periféricos.
Loita de clases a
nivel europeo que en España adoptou primeiro a forma dunha “farsa” (gobernos
Zapatero –PSOE-) para agora aparecer como unha “traxedia” (goberno Rajoy –PP-).
Manuel Barbeitos Alcántara
No hay comentarios:
Publicar un comentario